Anadolu’daki antik kentlerden yağmalanarak ABD’ye kaçırılan Lucius Verus heykeli, Attis heykelciği, Apollon heykelciği, Kusura tipi idol, düver pişmiş toprak levhası ve 4 modüllü sütunlu lahit gene Türkiye’ye kazandırıldı.
İade süreçleri için Manhattan Bölge Savcılığı, Amerikan İç Güvenlik ve İstihbarat Ünitesi (HSI), Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Antalya ve Burdur müze müdürlükleri, New York Kültür ve Tanıtma Müşavirliği ve Tanıtma Genel Müdürlüğü ortak çalıştı.
Antalya Müzesi’nde, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, Amerika Ankara Büyükelçisi Jeffry Flake ve ABD’nin Manhattan Bölge Savcı Yardımcısı Albay Matthew Bogdanus’un katılmış olduğu merasimle yapıtların teslim mukavelesi imzalandı.
‘Yarım asırdır onların peşini bırakmadık’
Bakan Ersoy, yapmış olduğu konuşmada, seneler evvel bulunmuş olduğu topraklardan ayrılan yapıtların, değerli emekler ve hukukun üstünlüğü unsuru kapsamında yeniden dair olduğu yere iade edilmesi münasebetiyle bir ortaya geldiklerini söyledi.
İadesi sağlanan yapıtların her birisinin seyrinin değişik olduğunu belirten Ersoy, dair oldukları topraklardan koparılan yapıtların peşini yarım asırdır bırakmadıklarını vurguladı.
Ersoy, 1967’de ABD’de oluşturulan stantta bulunan bir küme bronz heykelin Türkiye kökenli bulunduğunun değerlendirildiğini ama nereye dair bulunduğunun bilinmediğini hatırlatarak, şu şekilde devam etti:
“Heykel kurallarının üzerindeki yazıtları eşleştiriyor”
“Bu yapıtların nereye dair olduğunu ispatlamak için büyük bir uğraşa giren Jale İnan Hoca, 1970’li yıllarda Burdur’da bulunan öteki bir bronz heykel buluntusundan haberdar oluyor. Kelam mevzusu heykeli, ABD’de görmüş olduğu örneklerle karşılaştırdığı vakit, kökenlerinin Burdur vilayetimizin hudutları içerisinde bulunan Bubon Antik Kenti olduğunu anlıyor. Bunun üstüne alanda kazılara başlıyor ve stantta bulunan heykeller ile alanda bulmuş olduğu heykel düsturlarının üzerindeki yazıtları eşleştiriyor. Bu çalışması dünya genelinde kabul görüyor. Ancak bütün bu gayretler, yapıtların ülkemize iadesi için kâfi olmuyor.”
‘Gerekli memleketler arası iş donanması yoktu’
Yasa dışı olarak yerlerinden edilmiş kültür varlıklarının belirlenmesi için değerli çalışmalara imza atmış bir araştırmacı olan gazeteci müellif Özgen Acar’ın ise Jale Hoca’nın ilmi çalışmalarına kriminolojik denebilecek kanıtlarla katıldığını aktaran Ersoy, ama bu net bilgilerin Türkiye’nin netice almasına yetmediğini kaydetti.
Ersoy, bu durumun o periyotta lüzumlu memleketler arası iş donanmasına ulaşamamaktan kaynaklandığına işaret etti.
‘Sanatsal özellikleri açısından oldukça çarpıcı bir eser’
Bakan Ersoy, milattan sonra 1. ve 2. yüzyıllara dair olan ve İmparator Lucius Verus’un tasvir edilmiş olduğu heykelin sanatsal özellikleri açısından oldukça çarpıcı bir eser olduğunu vurguladı.
Bubon belgelerinin seneler içerisindeki negatif dönüşlere rağmen gene açılmasına karar verdikleri bir periyotta, Manhattan Bölge Savcılığı’nın Amerikan İç Güvenlik ve İstihbarat Ünitesinin işbirliğiyle bir tahkîkat yaptığını öğrendiklerini ve bir yılı aşkın müddetle bütün güçlerini bu bahse ağırlaştırdıklarını bildiren Ersoy, kelamlarını şu şekilde sürdürdü:
“Çok tiziz bir çabalama yürüttük”
“Parçalara ayrılmış lahit de artık dair olduğu topraklarda”
Ersoy, Perge kökenli bir sütunlu lahdin de Almanya’daki Kassel Müzesi’nde olduğunu öğrenen Bakanlığın, 1970’li yıllarda teşebbüslerde olduğunu ama çalışmaların netice vermediğini tabir etti.
Eserin ilmi olarak Perge’ye dair olduğunu kanıtlama etmenin yetmediğini, kaçak olarak götürüldüğünün de ispatının beklendiğini belirten Ersoy, “Biz de gene işe koyulduk. Lahdin iadesi konusunda, evrakımıza temel oluşturması için Kaçakçılıkla Çaba Dairemiz ve Antalya Müzesi Müdürlüğümüz, ortak bir çabalama yürüttü. Hem yaş hem ikamet ettiği yer prestijiyle husus ile ilgili bilgisi olabilecek bireylere başvurduk. Bilimsel olaraksa Prof. Dr. Ramazan Özgan’dan rapor eder aldık. Bu gayretler, Manhattan takımının bulgularıyla da örtüşünce, işbirliği sürecimizde değerli bir kademeyi geçmiş olduk. Muhtemelen daha basit taşınabilmesi için kesimlere ayrılmış bu lahit de artık dair olduğu topraklarda. Lahdin onarımı için lüzumlu çalışmalara hızlıca başlayacağız.” diye konuştu.
“Çok mutluyum”
Yeniden Türkiye’ye kazandırılan yapıtlarının Balıkesir, Afyonkarahisar ve Burdur kökenli olduğunu kaydeden Ersoy, malumat ve dokümanların ABD’ye iletilmesi sonra tamamlanan soruşturmalar kapsamında yapıtların dair olduğu topraklara iade edildiğini söyledi.
Ersoy, “Hem yarım asırlık bir sürecin en azından bir kısmının tamamlanmasına tanık ve takviye olmaktan hem de bu varlıkların ülkemizin kültürel mirasına katkısını görmekten kaynaklı oldukça memnunum. Bu süreci hassas koordine eden Albay Matthew Bogdanos, HSI Özel Casusu Robert Mancene, Savcılık uzmanları Apsara Iyer ve Daniel Healey’e teşekkür ederim.” laflarını kullandı.
“Bu iş burada bitmeyecek”
ABD’nin Ankara Büyükelçisi Jeffry Flake, ülkesi ile Türkiye ortasında kültür mirasını savunma mutabakatını imzaladıklarını belirterek, “Kaçakçıların ülkeden çıkardığı yapıtları geri getirmeyi bir imzayla taçlandırdık. Bu iş burada bitmeyecek.” dedi.
Büyükelçi Flake, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy ile, Türkiye’deki antik kentlerden yağmalanarak ABD’ye kaçırılan Lucius Verus heykeli, Attis heykelciği, Apollon heykelciği, Kusura tipi idol, düver pişmiş toprak levhası ve 4 modüllü sütunlu lahdin Antalya Müzesinde düzenlenen iade merasimine katıldı.
Türkiye’nin oldukça çarpıcı bir kültür mirasının olduğunu belirten Flake, yayınlanan gayretlerin kararında yapıtların yurduna dönmesinden ötürü eğlenceli olduğunu söyledi.
“Umarım daha oldukça örneklerde bir ortada olacağız”
Türkiye’ye oldukça büyük boyutta eserler getirdiklerini ve bu konuda Manhattan Savcılığının olağanüstü bir çalışması olduğunu lisana getiren Flake, şu şekilde devam etti:
“Bu ülkenin yurttaşları ve ABD’liler, burada yapılanları kutlamalı. Aslında kültür varlıklarından bahsederken, buradaki insanlara dair olanlardan bahsediyoruz. Amerika ve Türkiye, kültür mirasını muhafaza muahedesini imzaladı. Kaçakçıların ülkeden çıkardığı yapıtları geri getirmeyi bir imzayla taçlandırdık. Bu iş burada bitmeyecek. Kaçakçılar yağmaya devam edecekler, bizler de ardında olacağız. Kültür mirası daha evvel buradan götürülmüştü. Vizyonlarımız doğrultusunda geri döndürdük. İşbirliğinden oldukça mutlunun. Umarım daha oldukça örneklerde bir ortada olacağız.”
“Eşsiz yapıtları nereye aitse oraya döndürmek zorundayız”
ABD’nin Manhattan Bölge Savcı Yardımcısı Albay Matthew Bogdanus ise çalınmış ve yağmalanmış kültür varlıklarının iadesinin, Amerika ve Türkiye’nin yan yanaya çalışmasının eseri olduğunu anlattı.
Bogdanus, “Yapılabileceğin en güzelini gösterdik, yaptık. Dostlukla, dürüstle bir işin iyi mi yapılabileceğini gösterdik.” ifadelerini kullandı.
New York’taki Kültür Varlıklarını Muhafaza Ajansı ile 35 ülkeden yağmalanmış kültür varlıklarının ardında olduklarını vurgulayan Bogdanus, bugün 6 değerli hazinenin, dair olduğu ülkeye döndüğünü kaydetti.
Sonraki jenerasyonlara aktarılacak
Bunun gururunu yaşadıklarını belirten Bogdanus, “Bu, Türkiye’de, Yunanistan’da olabilir. Hepsinin kültür varlıkları, biz buradayken tahminen ülkelerinden götürülüyor. Bu işe baş koymaya devam edeceğiz. Kaçakçıların ardında olacağız. Masaya yumruğumuzu vuracağız. Bu yağmayı durdurmak durumundayız. Eşsiz ve değerli yapıtları nereye aitse oraya döndürmek zorundayız. Bu harikulâde eserler, dair oldukları ülkelerden koparılamaz. Birlikte olduğumuzu gösteriyoruz. Yarın ve çocuklarımız için kelam veriyoruz. Bu yapıtlarla yaşayacağız, bunlar, sonraki jenerasyonlara aktarılacak.” biçiminde konuştu.
Müzeyi gezdi
Bakan Ersoy, Büyükelçi Flake, Bogdanus ve protokol üyeleri, teslim mukavelesinin imzalanmasının akabinde Antalya Müzesini gezdi.
Yabancı konuklara daha evvel ABD’den Türkiye’ye iade edilen “Yorgun Herakles”in de ortalarında bulunmuş olduğu zamanı eserler ile ilgili malumat verildi.
İade edilen eserler
Antalya’daki Perge Antik Kenti kökenli Roma periyodu sütunlu lahit kesimleri, milattan sonra 140-150 yıllarına tarihlendiriliyor.
Lahit modülleri, üstünde betimlenen sahnelerde Herakles, Thesus, ve Akhilleus suretiyle kahramanların bir ortada gösterilmesi sebebiyle ünik olarak bedellendiriliyor.
Burdur’un Bubon Antik Kenti’nden ülke dışına çıkarıldığı saptanan Roma İmparatoru Lucius Verus’un insan boyutundaki bronz heykelinin, antik kentteki Sebasteion yapısında yapılan kaçak hafriyatlarda ele geçirildiği ve yasa dışı yollardan yurt dışına çıkarıldığı biliniyor.
Erken Tunç Çağı’na tarihlendirilen mermer “kusura tipi idol”, Batı Anadolu’da milattan evvel 3 binde sıklıkla görülen şematize edilmiş bayan figürlerinden.
Milattan evvel 3. yüzyıl Helenistik periyoda ilişkin, oturur halde tasvir edilmiş Attis heykelciğinin, Anadolu kökenli olduğu stil-kritik incelemelerle saptandı.
Frig ve Yunan mitolojisine nazaran Attis, ana tanrıça Kybele’nin sevgilisi ya da eşi ya da oğlu olarak görülüyor, kimi kaynaklarda ise rahip olarak görülüyor.
Roma periyoduna dair Apollon heykelciği, milattan sonra 1-2. yüzyıla tarihlendiriliyor.
Isparta’nın Pisidia Antiokheia Antik Kenti’ne dair düver pişmiş toprak levha ise Frig periyoduna ilişkin.
Bir yanıt bırakın